Eftir Sighvat Björgvinsson
Raforkusala til Evrópu um sæstreng er hreint ekki ný hugmynd. Hún er að verða eða orðin 30 ára gömul. Var m.a. til skoðunar í iðnaðarráðuneytinu þegar ég tók þar við árið 1993. Meira að segja hafði þá gefið sig fram kaupandi – þó heldur varasamur – í Bretlandi sem hafði hug á að nota raforku frá Íslandi til götulýsingar á dimmasta tíma ársins. Skoðun málsins lauk á minni tíð. Frá lagningu sæstrengsins var alfarið horfið. Ástæðurnar voru einkum og sér í lagi þessar:
- Mjög mikill kostnaður var talinn verða við lagningu strengsins. Langt umfram getu íslensku þjóðarinnar.
- Svo langur jarðstrengur hafði aldrei verið lagður og meira en vafasamt að þáverandi tækni fengi við það ráðið.
- Virðisauki af orkusölunni yrði ekki til staðar á Íslandi, eins og verið hefur, heldur í landi kaupanda.
- Orkutap yrði feikilega mikið á hinni löngu leið og kæmi það fram sem tekjutap við hlið kostnaðar við lagningu strengsins.
- Raforkuverð á Íslandi myndi gerbreytast í samræmi við reglur hins evrópska markaðar. Raforkuverð til almennings myndi þannig hækka til mikilla muna. Fordæmið: Reynsla Norðmanna.
Fátt hefur breyst
Aðeins fátt eitt getur hafa breyst frá þessum niðurstöðum. Vissulega má vera að tækninni hafi fleygt svo fram að lagning svona sæstrengs svo langa leið sé orðin tæknilega möguleg. Einnig virðist líklegra nú en þá að útlendir fjárfestar fengjust til þess að kosta línulögnina, sem nú mun talin kosta 800 þúsund milljónir króna. Varla gera þeir það nú ókeypis. Hver skyldi orkusendingarkostnaðurinn verða um þá feikidýru sjólínu – og hver á að borga sendingarkostnaðinn annar en sendandinn? Allt annað stendur óhaggað. Líka áhrifin af því að tengjast evrópskum orkumarkaði. Óhjákvæmilegt yrði að hækka orkuverð til almennings á Íslandi til samræmis við Evrópumarkaðinn. Þannig virkar hinn sameiginlegi markaður eðlilega. Þannig myndi hann einnig virka – en í öfuga átt – ef Evrópumarkaður yrði opnaður fyrir framleiðsluvörur landbúnaðarins. Nema að þar myndu íslenskir neytendur hagnast um 30% – eða sérhver fjölskylda um tugi þúsunda króna á hverju einasta ári. Það vill víst enginn. En að kostnaðurinn vegna raforkusölu hækki orkuverðið til almennings um svipaðar fjárhæðir? Þeir, sem vilja, vilja víst ekki viðurkenna.
Hvað myndi breytast?
En hvað annað myndi breytast? M.a. það að framleiðendur orku munu geta sett upp hærra verð fyrir orkusölu sína til fyrirtækja og stofnana á evrópskum markaði en þeir gera hér. Myndu þessi íslensku fyrirtæki þá ekki hagnast sem því nemur? Jú, auðvitað. En jafnvel hörðustu stuðningsmenn sæstrengs voga sér ekki að halda því fram að sá ágóði orkusalanna yrði notaður til þess að greiða niður raforku til almennings þannig að engin hætta væri á því að það orkuverð myndi hækka. Enda væri slíkt ekki leyfilegt samkvæmt reglum hins evrópska orkumarkaðar! Þeir segja einfaldlega að ríkið gæti hafið niðurgreiðslu á orkureikningi heimilanna – og láta í það skína að auknar orkusölutekjur orkusölufyrirtækja í ríkiseigu myndu standa undir kostnaði við slíka niðurgreiðslu. En eru ekki sömu aðilar að gera því skóna að stærsta orkusölufyrirtækið, Landsvirkjun; verði einkavætt og er sá boðskapur ekki talsvert hávær? Myndu þá kaupendurnir, íslenskir eða útlendir, vera sáttir við að ágóði þeirra yrði notaður til þess að lækka orkuverðið til Jóns og Sigríðar?
Eftirlitsstofnun með Evrópumarkaði
Þriðja orkutilskipun ESB, sem nú er rædd af kappi hér á Íslandi og sýnist sitt hverjum, fjallar um samræmt eftirlit með orkusölu og orkuflutningi á hinu evrópska markaðssvæði. Nokkurs konar evrópsk Orkustofnun sem sinnir því að markaðsreglunum sé alls staðar fylgt og hefur heimild til inngrips ef svo er ekki. Mjög eðlilegt eftirlit með sameiginlegum orkumarkaði. Tilskipunin kemur okkur Íslendingum nákvæmlega ekkert við – svo lengi sem við ekki erum á hinum evrópska orkumarkaði. Það munum við ekki verða nema við föllumst á að lagður verði sæstrengur þar sem íslensk orka yrði seld til Evrópu og við gengjum þar með til liðs við hinn evrópska markað. Að mínu viti er það enn ein röksemdin til viðbótar við allar hinar um að slíkur sæstrengur verði ekki lagður.
Stöndum utan við
Við Íslendingar höfum – öfugt við Norðmenn sem eru aðilar að hinum sameiginlega evrópska orkumarkaði – nákvæmlega enga þörf fyrir hinn þriðja evrópska orkupakka. Þar sem við erum ekki aðilar að umræddum markaði getum við með þeim rökstuðningi vísað innleiðingu orkupakkans frá okkur án þess að það gæti haft nein áhrif á okkar stöðu – og erum við þar einnig með allt aðra stöðu en Norðmenn. Ásakanir um að þessi orkupakki neyði okkur til lagningar sæstrengs eða sé fyrsta skrefið í átt til þess að ESB leggi undir sig íslenskar orkulindir eiga sér enga stoð í veruleikanum. Þær eru hreinn tilbúningur. En andmælendur þurfa ekki að búa sér til svona falsrök. Rökin gegn innleiðingu orkupakkans, sem höggvin eru í stein og rakin hafa verið hér, eru nægileg til þess að við stöndum á rétti okkar sem skapast af því að við stöndum utan evrópsks orkumarkaðar. En þeir sem vilja gangast undir þann markað og þá í hagnaðarskyni verða líka að horfast í augu við um hvað þeir eru að biðja. En þeir um það!
Greinin birtist í Morgunblaðinu 3. september 2018